จิตวิทยาแนวพุทธคืออะไร

แนวคิดเรื่องพุทธจิตวิทยาจึงเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับจิตและกระบวนการทำงานของจิต พระพุทธศาสนาถือว่าจิตนั้นมีพลังในการควบคุมกาย แต่ถึงอย่างนั้นจิตก็ไม่ได้เป็นเอกเทศจากกาย เพราะจิตกับกายจะต้องทำงานแบบอิงอาศัยซึ่งกันและกัน ในแง่อภิธรรมจิตมนุษย์หรือสัตว์มีความละเอียดอ่อน จึงสามารถจำแนกประเภทได้อย่างหลากหลาย เมื่อนำแนวคิดเรื่องพุทธจิตวิทยามาวิเคราะห์เชิงเปรียบเทียบกับแนวคิดเรื่องจิตวิทยาตะวันตกก็จะพบว่า จิตวิทยาตะวันตกศึกษาจิตและกระบวนการทำงานของจิตในแง่ของพฤติกรรมภายนอก ด้วยการพิสูจน์ทดลองโดยหลักวิทยาศาสตร์ แต่พุทธจิตวิทยานั้นศึกษาจิตและกระบวนการทำงานของจิตในแง่ของการปฏิบัติเพื่อฝึกฝนจิตด้วยการปฏิบัติธรรมทั้งในด้านสมถะและวิปัสสนากรรมฐานโดยมุ่งทำให้จิตมีศักยภาพที่จะสามารถเอาชนะหรือควบคุมกิเลสได้

เมื่อวิเคราะห์แนวคิดเรื่องพุทธจิตวิทยาในพระไตรปิฎกพบว่า แนวคิดเรื่องจิตในทางพระพุทธศาสนานั้นสามารถที่จะนำไปปรับประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์กับชีวิตและสังคมได้หลายประการ ทั้งในเรื่องของการเรียนรู้ การเรียนการสอน การพัฒนาตนเอง และการแก้ไขปัญหาเรื่องความทุกข์ด้วยการให้คำปรึกษาเชิงพุทธ ซึ่งเป็นหลักการที่พระพุทธองค์ทรงนำไปใช้ได้ผลมาแล้ว – พระครูปลัดมารุต วรมงฺคโล, ผศ.ดร. (2556)

 

สาขาพุทธจิตวิทยากับการศึกษาในปัจจุบัน (เน้นการประยุกต์)
1. พุทธจิตวิทยาการศึกษา เน้นพุทธศึกษา (Cognitive Education) จริยศึกษา (Moral Education) พลศึกษา (Physical Education) พุทธศิลป์ (Buddhist Art Education)
2. พุทธจิตวิทยาสังคม บทบาทในพฤติกรรมทางจิตที่แสดงออกในสังคมและปฏิกริยาทางสังคม
3. พุทธจิตวิทยาอนัตตา ศึกษาสามัญลักษณะของธรรมชาติ และจิตที่เป็นสังขตธรรมและอสังขตธรรม
4. พุทธจิตวิทยาประยุกต์ การนําพระพุทธศาสนาไปสอนตามสภาวะและสิ่งแวดล้อม พุทธจิตวิทยาบําบัด / พุทธจิตวิทยาวิเคราะห์ การนําหลักสมาธิและวิปัสสนาไปบําบัดผู้ป่วย ๕. พุทธจิตวิทยาปรากฏการณ์ ศึกษาปรากฏการณ์ที่เกิดจากการปฏิบัติที่รู้เห็นด้วยตนเอง (จิตวิทยาพระนิพพาน)
5. พุทธจิตวิทยาปรากฏการณ์ ศึกษาปรากฏการณ์ที่เกิดจากการปฏิบัติที่รู้เห็นด้วยตนเอง (จิตวิทยาพระนิพพาน)
6. พุทธจิตวิทยาการปรึกษา การนําหลักธรรมไปให้คำปรึกษาแก่ผู้ป่วยในโรงพยาบาล ในลักษณะผู้ป่วยข้างเตียง (คิลานธรรม) ด้วยการปลอบโยน หรือการเจริญอานาปานสติตามหลักการให้คําปรึกษา

ประโยชช์ของการศึกษาพุทธจิตวิทยา

จุดเด่นของพระพุทธศาสนาที่เป็นที่สนใจของผู้ศึกษา คือพระพุทธศาสนาเน้นหนักในการศึกษาเรื่องจิตมาก และพุทธจิตวิทยาก็เน้นไปที่การศึกษาเรื่องจิต ซึ่งเมื่อศึกษาก็จะก่อให้เกิดประโยชน์ดังนี้

1. ทำให้เข้าใจชัดเจนถึงกระบวนการทำงานของจิตและธรรมชาติ และเหตุปัจจัยต่างๆ ที่เป็นตัวสภาวะแฝงของจิต

2 สามารถควบคุมความทุกข์และสร้างเหตุปัจจัยใหม่เพื่อจะช่วยขจัดภาวะแฝงที่ทำให้เกิดทุกข์นั้นๆ หมดไป

3. สามารถปลดเปลื้องทุกข์ทางกายและทุกข์ทางใจได้สิ้นเชิง บรรลุถึงความสุขสมบูรณ์ของชีวิต และเข้าถึงความสงบของจิตใจได้อย่างแท้จริง

ที่มา :

• https://th.wikipedia.org/ศาสนาพุทธกับจิตวิทยา
  
• http://oldweb.mcu.ac.th/
• ระบบและทฤษฎีพุทธจิตวิทยา Systems and Theories of Buddhist Psychology – ผศ.ดร.เริงชัย หมื่นชนะ อาจารยพิเศษ คณะมนษุยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย